ACTIEF OP AFSTAND

ACTIEF OP AFSTAND, een tijdschrijft van Vluchtelingenwerk COUNTOUREN

 'De koning werd alleen maar boos op me'

,,Ik voel me thuis in Boxtel," zegt Nanda Gautam (36), als hij meeloopt naar de parkeerplaats na afloop van het gesprek. ,,Het is hier lekker rustig. Weet je dat deze stad net zo groot is als Thimphu, de hoofdstad van Bhutan?" Het is een wat gevoelige vergelijking die hij trekt. Thimphu was jarenlang zijn gedwongen thuis, van waaruit hij bij de staatsomroep radioprogramma's maakte in het Nepali, de taal van de bewoners van Zuid-Bhutan. Hij mocht de stad niet uit, in het kleine koninkrijk waar reizen alleen mogelijk is met officiële toestemming. Dat was de straf voor de aandacht die hij in 1990 in zijn programma besteedde aan het lot van Zuid-Bhutaners, die massaal werden gediscrimineerd en gedeporteerd.

In zijn kleine huiskamer in Boxtel vouwt hij zijn benen onder zich en gunt zich nauwelijks tijd om een theezakje in zijn kopje heet water te hangen. ,,Hij wil zo graag vertellen,'' glimlacht zijn vrouw. ,,Nu mijn vrouw en dochtertje ook in Nederland zijn, kan ik vrijuit praten,'' had hij al aan de telefoon gezegd, bij het maken van de afspraak. De eerste anderhalf uur van het gesprek is hij vrijwel constant aan het woord, af en toe aangevuld door zijn vrouw. Soms wuift hij haar woorden ongeduldig weg, behalve als zij vertelt over stelselmatige verkrachtingen van Zuid-Bhutaanse vrouwen door het leger. Gautams verhaal is dat van de etnische groep waartoe hij en zijn vrouw behoren, de Lhotshampa's, en de oorlog die de jonge, absoluut regerende koning Jigme Singye Wangchuck bij zijn aantreden in 1972 tegen ze ontketende.

In 1988 stelde de regering van Bhutan vast dat het koninkrijk veel last ondervond van 'grote aantallen illegale immigranten', en werd een wet aangenomen die de burgers van Bhutan indeelde in zeven categorieën. Alleen leden van de regerende, boeddhistische Drukpa-minderheid waren 'echte' Bhutaners - de van origine uit Nepal afkomstige, hindoeïstische bevolking van Zuid-Bhutan niet. Gautam nam als journalist waar hoe Zuid-Bhuthaners hun burgerrechten verloren en het land werden uitgezet, na onder dwang een verklaring te tekenen dat ze uit vrije wil vertrokken.

Aanvankelijk hield hij zich stil, terwijl de vluchtelingenkampen in Nepal groeiden. Vandaag de dag woont een zesde van de Bhutaners buiten het land. ,,In Bhutan keer je je niet tegen de regering. Ik wist wat daarvan de gevolgen zouden zijn." In 1990 werd zijn vader gearresteerd. Gautams zusters zagen zich zonder man in huis gedwongen 's nachts een veilig plek te zoeken om te ontkomen aan de groepjes soldaten die slachtoffers zochten om te verkrachten. Daarna kon hij zich niet meer stilhouden, en besteedde in zijn programma aandacht aan het treurige lot van Lhotshampa's die dwangarbeid voor de staat verrichten omdat die beloofde hun positie te verbeteren, maar bedrogen uitkwamen. ,,Ik wilde de overheid aan haar belofte herinneren. Ja, het was ongebruikelijke journalistiek in Bhutan.''

Hij werd gestraft, mocht alleen nog berichten in het Lhotshampa vertalen en mocht de hoofdstad niet meer uit. Ook niet toen zijn vader in 1992 zijn land kwijtraakte, en de opdracht kreeg zijn huis af te breken en te vertrekken. Gautams status werd verlaagd naar het laagste niveau, dat van niet-Bhutaan. Hij vroeg en kreeg audiëntie bij de koning met het verzoek de gewraakte wetgeving te wijzigen, ,,maar hij werd alleen maar boos op me''.

In 1997 volgde degradatie tot molop, een anti-nationalistische terrorist. Gautam zou daarom ontslagen worden, en vreesde ontvoering, verdwijning of een zogenaamd ongeluk, zoals met sommige intellectuelen was gebeurd. ,,Ik liep allang niet meer rustig over straat." Zijn werkgever voelde met hem mee en regelde in 1998 een radiotraining voor hem bij de Wereldomroep in Hilversum. Gautam ging, met bloedend hart. ,,Ik huilde, want ik wist dat het onmogelijk zou zijn ooit terug te gaan naar Bhutan.'' Vijftien maanden na zijn asielaanvraag kreeg hij een verblijfsvergunning.

Het doet Gautam pijn dat er over zijn land in Nederland zo weinig bekend is. Daarom probeert hij Nederlandse collega's geïnteresseerd te krijgen, en wendde hij zich tot de Kamer toen Nederlandse steun aan Bhutans 'Groene Gordelplan' onbedoeld bijdroeg aan de deportaties van Lhotshampa's. Bhutan kreeg subsidie voor het instellen van een groene zone ter compensatie van de CO2-uitstoot in de wereld, en voltooide daarmee de ontvolking van dorpen in Zuid-Bhutan. Daarnaast werkt Gautam aan een website over zijn land, en overweegt hij radioprogramma's op band te maken voor de vluchtelingen in Nepal.

Voor hem is de vrijheid van meningsuiting waar hij jaren naar smachtte een feit. Maar even belangrijk is zijn religieuze vrijheid, want de hindoeïstische Lhotshampa's mochten ook hun godsdienst niet uitoefenen. Hij licht de oranje doek op die in zijn huiskamer de offerplaats verbergt waar hij dagelijks aan zijn goden offert. Voor het eerst in jaren kon hij het staartje op zijn achterhoofd laten groeien dat zijn hindoeklasse verraadt - dat was in Bhutan niet ongevaarlijk.

In het veilige Nederland analyseert hij feilloos wat er achter de etnische zuivering in zijn vaderland zit. ,,De monarch is een absoluut heerser, er is geen oppositie. De regerende elite ziet Bhutan als hun land, en vreest dat democratisering niet is tegen te houden. En vreest vooral dat zij dan hun positie kwijtraken en de Lhotshampa's aan de macht komen.''

Website: http://www.bhootan.org/

Dit artikel, van de hand van Judit Neurink, is in verkorte versie gepubliceerd in Contouren, het blad van VluchtelingenWerk Nederland